چگونگى ضربت خوردن حضرت علی(علیهالسلام) در نوشته تاریخنویسان پیشین یکسان نیست. در حالى که طبرى و ابن سعد و دیگران نوشتهاند: «چون(حضرت علی علیه السلام) از سایبانى که به مسجد مىرسد، بیرون شد، ابن ملجم او را ضربت زد.» یعقوبى که تاریخ او پیش از اینان نوشته شده گوید: «پسر ملجم از سوراخى که در دیوار مسجد بود، شمشیر بر سر او زد.» اما نوشته ابن اعثم که هم عصر طبرى است، با نوشته آنان مخالف است و با آنچه میان شیعیان مشهور است مطابق مىباشد. وى چنین مىنویسد:
«پسر ملجم شمشیر خود را برداشت و به مسجد آمد و میان خفتگان افتاد. على(علیهالسلام) اذان گفت و داخل مسجد شد و خفتگان را بیدار مىکرد، سپس به محراب رفت و ایستاد و نماز را آغاز کرد ، به رکوع، و سپس به سجده رفت. چون سر از سجده نخست برداشت، ابن ملجم او را ضربت زد و ضربت او بر جاى ضربتى که عمرو پسر عبدود در جنگ خندق بدو زده بود آمد. ابن ملجم گریخت و على در محراب افتاد و مردم بانگ برآوردند امیرمؤمنان کشته شد.»(1)
بلاذرى به روایت خود از حسن بن بزیع آرد: «چون پسر ملجم او را ضربت زد گفت: فزت و رب الکعبة و آخرین سخن او این آیه بود. «و من یعمل مثقال ذرة خیراً یره و من یعمل مثقال ذرة شراً یره.»(2)
روایتهاى شیعى و برخى از روایتهاى اهل سنت نیز با آنچه ابن اعثم نوشته مطابقت دارد.
بهرحال امام را از مسجد به خانه بردند. دیرى نگذشت که قاتل را دستگیر کرده و نزد او آوردند. بدو فرمود:
ـ «پسر ملجمى؟»
ـ «آرى!»
ـ «حسن او را سیر کن و استوار ببند! اگر مُردم او را نزد من بفرست تا در پیشگاه خدا با او خصمى کنم و اگر زنده ماندم یا مىبخشم یا قصاص مىکنم.»
ابن سعد نوشته است امام فرمود:
ـ «بدو خوراک نیکو دهید و در جاى نرمش بیارمانید.» و هم او نوشته است روزى که على مردم را براى بیعت مىخواند ابن ملجم دوبار براى بیعت پیش آمد و على او را راند سپس فرمود از پیغمبر شنیدم او ریش مرا از خون سرم رنگین خواهد کرد. امام در آخرین لحظههاى زندگى فرزندان خود را خواست و به آنها چنین وصیت کرد:
«شما را سفارش مىکنم به ترسیدن از خدا، و این که دنیا را مخواهید هر چند دنیا پى شما آید. و دریغ مخورید بر چیزى از آن که به دستتان نیاید و حق را بگویید، و براى پاداش [آن جهان] کار کنید و با ستمکار در پیکار باشید و ستمدیده را یار. و شما و همه فرزندانم و کسانم و آن را که نامه من بدو رسد سفارش میکنم به ترس از خدا و آراستن کارها و آشتى با یکدیگر، که من از جد شما شنیدم، میگفت: آشتى دادن میان مردم بهتر است از نماز و روزه سالیان.»
خدا را، خدا را درباره یتیمان، آنان را گاه گرسنه و گاه سیر مدارید و نزد خود ضایعشان مگذارید. خدا را، خدا را. همسایگان را بپایید که سفارش شده پیامبر شمایند، پیوسته درباره آنان سفارش مىفرمود چندان که گمان بردیم براى آنان ارثى معین خواهد نمود.
خدا را، خدا را، درباره قرآن، مبادا دیگرى بر شما پیشى گیرد در رفتار به حکم آن.خدا را، خدا را، درباره نماز که ستون دین شماست.
خدا را خدا را در حق خانه پروردگارتان! آن را خالى مگذارید، چندانکه در این جهان ماندگارید که اگر [حرمت] آن را نگاه ندارید به عذاب خدا گرفتارید.
خدا را خدا را، درباره جهاد در راه خدا به مالهاتان و به جانهاتان و زبانهاتان، بر شما باد به یکدیگر پیوستن و به هم بخشیدن. مبادا از هم، روى بگردانید و پیوند هم را بگسلانید.
امر به معروف و نهى از منکر را وامگذارید تا بدترین شما حکمرانى شما را بر دست گیرند، آنگاه دعا کنید و از شما نپذیرند. پسران عبدالمطلب! نبینم در خون مسلمانان فرو رفتهاید و دستها را بدان آلوده، و گویید امیرمؤمنان را کشتهاند. بدانید جز کشنده من نباید کسى به خون من کشته شود.
بنگرید! اگر من از این ضربت او مُردم، او را تنها یک ضربت بزنید و دست و پا و دیگر اندام او را مبرید که من از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شنیدم مىفرمود: «بپرهیزید از بریدن اندام مرده، هر چند سگ دیوانه باشد.»(3)
اندک اندک آرزوى او تحقق مىیافت و بدانچه مىخواست نزدیک مىشد. او از دیرباز، خواهان شهادت بود و مىگفت:
«خدایا بهتر از اینان را نصیب من دار و بدتر از مرا بر اینان بگمار!»
على(علیهالسلام) به لقاء حق رسید و عدالت، نگاهبان امین و بر پا دارنده مجاهد خود را از دست داد، و بىیاور ماند. ستمبارگان از هر سو دست به حریم آن گشودند و به اندازه توان خود اندک اندک از آن ربودند، چندانکه چیزى از آن بر جاى نماند. آنگاه ستم را بر جایش نشاندند و همچنان جاى خود را میدارد تا خدا کى خواهد که زمین پر از عدل و داد شود، از آن پس که پر از ستم و جور شده است.
چون على(علیهالسلام) را به خاک سپردند. امام حسن(علیهالسلام) به منبر رفت و گفت:
«مردم! مردى از میان شما رفت که از پیشینیان و پسینیان کسى به رتبه او نخواهد رسید. رسول الله پرچم را بدو میداد و به رزمگاهش میفرستاد و جز با پیروزى باز نمىگشت. جبرئیل از سوى راست او بود و میکائیل از سوى چپش. جز هفتصد درهم چیزى به جاى ننهاد و مىخواست با آن خادم بخرد.»(4)
جز وصیت کوتاهى که نوشته شد، از امام وصیتهاى دیگرى نیز در سندهاى قدیمى دیده مىشود. برخى از آنها را پیش از ضربت خوردن فرموده و برخى را پس از آن که متوجه دیدار خدا گردید.
پىنوشتها:
1. تاریخ ابن اعثم، ج 4، ص 140ـ 139 .
2. انساب الاشراف، ص 499 .
3. نامه 47 .
4. طبقات، ج 3، ص 26 .
برگرفته از کتاب على از زبان على، دکتر سید جعفر شهیدى .
گروه دین و اندیشه تبیان، هدهدی .
على (علیه السلام) مظلومى گمشده در سقیفه است، که همه باید اقرار به اعلمیتش کنند.
اما نه کسى را بتوانند به در خانهاش برسانند و نه کسى به سراغش برود، و نه وى بتواند به میان اجتماع و به متن جامعه افتد...
مظلومى گمشده در سقیفه، که 23 سال همه جا چون سایه پیامبر بود و اینک 25 سال باید در سایه ستون کج سقیفه بنشیند! ...
گنجى از شجاعت و هدایت باشد در 23 سال ارتباط آسمان با مسلمانان و کنجى به عزلت باشد در زمان ارتباط سقیفه با مسلمانان.
در زمان وحى، در قله سازمان بخشىهاى سیاسى اسلامى جایش باشد و هنگام سقیفه به سرداب تاریخ پناه ببرد...
در سقیفه، ولایت شکست خورد و زعامت پیروز شد.
در سقیفه، عرب بر اسلام فائق آمد...
در سقیفه، صدها اجتهاد در مقابل نص، شرعى شناخته گردید...
در سقیفه، گفته شد آن کس که خیبر را گشود، نگذاشتند سقیفه را بگشاید.
در سقیفه گفته شد همان پرچم را که از دست ابوبکر گرفتند و به على دادند، امروز پرچم سقیفه و فاتح آن است !
در سقیفه گفته شد بنى‌هاشم و پیروان على بهتر است به همان نبوت بچسبند و خلافت از نبوت جداست.
در سقیفه گفته شد: «بخ بخ لک یا على» گفتن در غدیر، سخن ناگهان از دهان پریدهاى بود که با «ان الرجل لیهجر» جبران گردید!...
مگر نبى گرامى، على را نسبت به خود چون هارون به موسى معرفى نکرد؟
مگر على اولین کسى نیست که اسلام آورد؟
مگر نبى گرامى، هر کس از صحابه را دو به دو برادر نکردند و در چند نوبت على را برادر خود نخواندند؟
مگر تمام درهایى که بر مسجدالنبى باز مىشد، به وسیله نبى گرامى بسته نشد، الا باب على؟...
سقیفه! همان خانه محقرى که درش را به آتش کشیدند و محسن در بین در و دیوارش صدمه دید و حسن و حسین در اندرونش مضطرب بودند و بدریون و بنى‌هاشم در حجراتش از مظلومى گمشده در سقیفه به حمایت، بیتوته داشتند، در توسعه روز افزون بوده، به صورت «قلمرو حکومت على در افزایش دائمى با گذشت زمان» در آمده است...
سقیفه! چرا سلمان، ابوذر، عمار، میثم، حبر امت «ابن عباس» و ... را که هر کدام از طرف نبى گرامى تأیید شده و حداقل یک حدیث در فضیلتشان هست، در اینجا نمىبینم؟
نکند نامبردگان که از طرف نبى گرامى راستگو و امین و با فضیلت معرفى شدهاند، از طرف سقیفه مردود باشند؟
سقیفه! این چیست که یک جا اطراف جسد نبى گرامى شیون و زارى و ماتم است، و جاى دیگر سرور و شعف که ابابکر به خلافت مىرسد؟ آیا داغ نبى گرامى کافى نبود که باید عترتش متحمل چنین حرکاتى بشوند؟...
شما را به اجماع قسم! که از فرد بگذرید و به اجتماع برسید.
شما را به انسان‌ها و انسانیت سوگند! که از محدودیت آدمى به درآیید و به حقیقت نهایى و مطلق بیندیشید. دامنه پرواز را فراخى بخشید و قلمرو انضباط فکرى را توسعه دهید. روز تب و بى تابى آن کس که عرب پریشان حال عصر جاهلیت را مبدل به اسلام دروازه چین تا جزایر خالدات کرد و ساعت فتح مکه و دقایق غدیر را که على بر سر دستش بود در نظر آورید، که چشم‌انداز تاریخ بسى تیز است!
شما را به تمام آیات نازل شده در شأن على قسم! که اگر نشانى از على در قرآن است بگذارید در سقیفه هم باشد.
شما را به تمام جوان‌هایى که در اطراف نبى گرامى مأمور پذیرش مسؤولیتهاى خطیر شدند سوگند! که به بهانه سن و سال و جوانى، محرومیت انتخاباتى را بر احقاق حق ترجیح ندهید.
شما را به قرآن سوگند! در انتخاب آشناترین افراد به قرآن دچار انحراف نشوید.
شما را به حق سوگند، شما را به خدا قسم! خورشید به دست گیرید، جستجو آغاز کنید، هر کُنج و زاویه سقیفه را کاوش نمایید، شاید مظلومترین مظلومان عالم را بیابید...
شما را به حوض کوثر و کشتى نجات قسم! این که نبى گرامى فرمود: مَثل اهل بیتم مَثل کشتى نجات است، عترتم همه جا با ثقل اکبر «قرآن» است، تا نزد حوض بر من وارد شوند، مگر سقیفه، حوض کوثر است که کشتى نجات بر آن افتاده و سرنشینانش انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگاناند؟ و تنها على و اطرافیانش از نجات نایافتگان؟!...
شما را به تمام کسانى که در غدیر حضور داشتند و نصب على را به ولایت پس از رحلت نبى گرامى فراموش نکردند قسم! به همه کسانى که خلافت و وصایت على را در غدیر خم پذیرفتند و از آن روز تا روز تشکیل سقیفه با چنین عقیدهاى از دنیا رفتند سوگند! چه شد که محمد در میان هفتاد هزار جمعیت غدیر، على را یافت و امروز، سقیفه على را نمىیابد؟!
شما را به تمام عشقها و پیوستگىها که در راه خدا بوده، به تمام حجتها و به تمام درهاى رحمت الهى قسم! این که محمد همه درهاى مسجد را بست جز درى که به خانه على باز مىشد، این که قرض مرا على ادا مىکند، این که من شهر علمم و على در آن شهر، این که دست من و دست على در عدالت یکسان است، این که هر کس از على پیروى کند از من پیروى نموده و هر کس نافرمانى على نماید از من نافرمانى کرده است و ... همه وارد است، آیا مىتوان گفت: این که على به سقیفه راه ندارد، محمد هم نخواهد داشت؟... مىتوان باور کرد که حدیث منزلت و حدیث غدیر، ناقض یکدیگر باشند؟ اگر فضیلت به سبقت در اسلام و تقوا و عمل صالح و جهاد در راه خداست، آیا على در فضیلت پس از چه کسى جز محمد قرار خواهد گرفت؟
شما را به مولا قسم! این که نبى گرامى در غدیر فرمودند: مگر من مولاى شما نیستم و همه جواب دادند، هستید. و سپس فرمودند: هر کس من مولاى اویم على مولایش است، آیا مولا بودن محمد و مولا بودن على دو معنى دارد که با یکدیگر فاصله دارند؟
شما را به تمام ثار و ایثار و ثورهها قسم! به هر چه ادله شرعى از کتاب و سنت است، به تمام کسانى که براى ولایت و در راه ولایت اجتهاد کردهاند قسم! به محمدى که خدا را بهتر از انسان‌هاى دیگر شناخت، به خدایى که محمد را براى نبوت و على را جهت ولایت معرفى فرمود قسم! بگویید هر کس در همه جا اجتهاد خود را در طول نص مىبیند ساکت نباشد. و به ویژه فرزندان دانشمند سقیفه، آنان که منصفاند و بر مسائل و معارف اسلام دلى آگاه و تسلطى وافر دارند، چرا و چرا و چرا همین که به مسأله خلافت و ولایت مىرسند، تا نزدیک دروازه نص، جولانى جانانه مىنمایند، اما ناگهان توسن قلم را کشیده و مطلب را کشته، بدون تحقیق و تتبع آن را قیچى مىکنند؟ مگر جز این است که اگر درباره ولایت، مغزى امتناع ورزید، یا جوهرى خشکید، علتش را ژنتیک توجیه کرده و نشانى از زمینه ارثى را از آن مغز و آن قلم بر ملا مىسازد. آنچنان که هزاران سال، بشر تیغهاى برهنه دید و ترسید و هم اکنون نیز از یک خنجر برهنه بیش از یک مسلسل دلهره مىبرد و بازداشتن قلم از ذکر فضایل على و نصر ولایت، ارثى است که از آباء و اجدادمان به ما رسیده که مىبایست حتى نام على را از میان غضبهاى سر نیزه آلود خلفاى اموى، عباسى و عثمانى به روى برگ آوریم.
شما را به سوگندها و قسمها:
تتبعى بسزا کنید و صحیحها را از سقیمها جدا سازید و حق مطلبها را ادا نمایند و حق‌گویى را بر خط نفس برتر دارید و قلم را به راه رضایت خدا بچرخانید و جوهرى بر اوراق، جز جهت خشنودى خدا نریزید.
* - بر گرفته از کتاب «مظلومى گمشده در سقیفه»، ج1، انتشارات جوادیه یزد. گفتنى است که این متن، تدوین یافته و برگزیده از بخش‌هاى مختلف آن کتاب از س 33 تا 137 است.
"شهید سیدرضا پاک نژاد"